http://www.councilofachilles.org/alpharhochiiotakappaeta/22
ΚΑΤΑΚΛΥΣΜΟΣ-ΑΝΘΡΩΠΟΓΟΝΙΑ-ΕΛΛΗΝ-ΕΛΛΑΣ
Ένας από τους πιο σημαντικούς μύθους των Ελλήνων, που ξεπερνά τα όρια των τοπικών παραδόσεων και συνδέει όλους τους Έλληνες, είναι ο μύθος του κατακλυσμού[1] και της ανθρωπογονίας που αφορά τον πρόγονο και γενάρχη τους, τον Έλληνα, στον οποίο και όφειλαν το κοινό εθνικό τους όνομα[2].
Από τον κατακλυσμό διασώθηκαν μόνο ο Δευκαλίωνας και η Πύρρα, αφού προσάραξαν με το πλοίο τους στην κορυφή της Όθρυος ή του Παρνασσού ή στη Δωδώνη, και στη συνέχεια γέννησαν[3] τον Έλληνα, τον Αμφικτύωνα[4], την Πρωτογένεια[5], την Πανδώρα[6] και τη Θυία[7]. Ο πρωτότοκος γιος τους, ο Έλλην, εγκαταστάθηκε στη Φθία[8], ίδρυσε την πόλη Ελλάδα, και από το γάμο του με τη νύμφη Οθρυίδα ή Ορσυίδα απέκτησε 3 γιους, τον Δώρο, τον Αίολο και τον Ξούθο[9] από τους οποίους κατάγονται τα διάφορα Ελληνικά φύλα. Οι Δωριείς από τον Δώρο, οι Αιολείς από τον Αίολο και από τα παιδιά του Ξούθου, Ίωνα και Αχαιό, οι Ίωνες και οι Αχαιοί αντίστοιχα[10]. Έτσι δικαιολογημένα ο Έλλην θεωρήθηκε ως πρόγονος όλων των Ελλήνων και ότι από αυτόν πήραν το όνομά τους[11].
Με βάση τον παραπάνω μύθο και από αναφορές αρχαίων πηγών, όπως του Ομήρου[12], του Θουκυδίδη[13], του Αριστοτέλη[14], του Δικαίαρχου[15], του Στράβωνα[16] και του Παυσανία[17], προέκυψε ένα ιστορικό και αρχαιολογικό πρόβλημα σχετικά με την «Ελλάδα», την έδρα του Έλληνα. Το πρόβλημα αυτό μέχρι σήμερα δεν έχει βρει τη λύση του, αλλά αντίθετα περιπλέχτηκε περισσότερο, αφού, αν εξαιρέσουμε κάποιες θεωρητικές προσεγγίσεις που έγιναν στις αρχές του 20ου αιώνα, από Έλληνες και ξένους ερευνητές, καμία οργανωμένη προσπάθεια δεν έγινε προς αυτή την κατεύθυνση, δηλ. τον εντοπισμό αυτής της πόλης του Έλληνα. Το δεδομένο όμως από τις μαρτυρίες των αρχαίων πηγών ότι η γυναίκα του Έλληνα ήταν η Οθρυίδα, δηλ. μια νύμφη της Όθρυος, και ότι η πόλη που ίδρυσε τοποθετείται στη Θεσσαλία, μας οδηγεί να ερευνήσουμε προς την κατεύθυνση της Νότιας Θεσσαλίας, περιοχή που στην αρχαιότητα ορίζεται ως Αχαΐα Φθιώτιδα.
ΑΡΧΑΙΟΙ ΠΟΙΗΤΕΣ ΚΑΙ ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ ΠΟΥ ΑΝΑΦΕΡΟΝΤΑΙ ΣΤΗΝ «ΕΛΛΑΔΑ»
ΟΜΗΡΟΣ
Στον Όμηρο και συγκεκριμένα στην Ιλιάδα έχουμε τις πρώτες αναφορές στην «Ελλάδα»:
1) Στη Β ραψωδία της Ιλιάδας, «στον κατάλογο των νεών», δηλ. στον κατάλογο των πλοίων, των λαών και των ηγεμόνων που πήραν μέρος στην εκστρατεία της Τροίας, και στους στίχους 681-685, ο ποιητής αναφέρει ότι ο Αχιλλέας με 50 πλοία ήταν αρχηγός αυτών που κατοικούσαν στο Πελασγικό Άργος, την Άλο, την Αλόπη και την Τραχίνα καθώς και εκείνων που ήταν από τη Φθία και την Ελλάδα με τις όμορφες γυναίκες και που ονομάζονται Μυρμιδόνες-Έλληνες και Αχαιοί[18].
2) Στη Ι ραψωδία, στο στίχο 395 ο Αχιλλέας απορρίπτοντας τις προσφορές του Αγαμέμνονα απαντά πως, αν γλιτώσει απ’ την Τροία και γυρίσει σπίτι του, τότε ο Πηλέας θα τον παντρέψει με κάποια από τις αχαιοπούλες της Ελλάδας και της Φθίας[19].
3) Επίσης ο Φοίνικας, στο στίχο Ι 447, ο προστάτης (παιδαγωγός) του Αχιλλέα, στην προσπάθειά του να μεταπείσει τον Αχιλλέα να γυρίσει στις μάχες, αναφέρεται στο προσωπικό του επεισόδιο, στη διαμάχη με τον πατέρα του τον Αμύντορα, που στάθηκε αφορμή να εγκαταλείψει την Ελλάδα με τις όμορφες γυναίκες[20].
4) Συνεχίζοντας την αφήγηση της προσωπικής του περιπέτειας ο Φοίνικας, στο στίχο 478-79, αναφέρει ότι φεύγοντας από το παλάτι του πατέρα του και διασχίζοντας την «ευρύχωρη» Ελλάδα έφθασε στην «εύφορη» Φθία, τη μητέρα των αρνιών, στο βασιλιά Πηλέα. Ο Πηλέας τον δέχτηκε και τον βοήθησε δίνοντας του πλούτη και το βασίλειο των Δολόπων που βρισκόταν στην άκρη της Φθίας.[21].
5) Τέλος ο ποιητής στην Π ραψωδία της Ιλιάδας, στο στίχο 595, περιγράφοντας τη μάχη γύρω από το νεκρό Σαρπηδόνα αναφέρει ότι «σκοτώθηκε ο γενναίος Βαθυκλής, ο γιος του Χάλκωνα, που ζούσε στην Ελλάδα και ξεχώριζε για τα πλούτη του ανάμεσα σε όλους τους Μυρμιδόνες»[22].
Από όλες αυτές τις αναφορές του Ομήρου διαπιστώνουμε ότι γίνεται λόγος για κάποια Ελλάδα που ανήκε στην επικράτεια του Αχιλλέα μαζί με τη Φθία, το Πελασγικό Άργος, την Άλο, την Αλόπη και την Τραχίνα. Οι κάτοικοί της, όπως και οι άλλοι υπήκοοι του Αχιλλέα, ονομάζονται Έλληνες, Αχαιοί και Μυρμιδόνες. Τα επίθετα που χρησιμοποιεί ο ποιητής όταν αναφέρεται σ’ αυτή είναι «Καλλιγύναικα» και «ευρυχόροιο», δηλ. «με τις όμορφες γυναίκες» και «πλατιά-ευρύχωρη» ή «έχουσα ευρείς τόπους χορού»[23]. Αυτό όμως που παραμένει ασαφές είναι αν ο Όμηρος εννοεί πόλη ή περιοχή με τη λέξη «Ελλάδα»[24].
ΗΣΙΟΔΟΣ
Ο Ησίοδος[25] επίσης αναφέρει ότι «από τον Έλληνα, τον Φιλοπόλεμο βασιλιά, γεννήθηκαν ο Δώρος, ο Ξούθος και ο Αίολος που πολεμούσε από τα άρματα», στοιχείο που μας οδηγεί στη σκέψη ότι ο Έλληνας και οι γιοι του ήταν πολεμοχαρείς – ικανότατοι μαχητές κάτι που συμφωνεί και με τη μαρτυρία του Θουκυδίδη, ότι οι άλλοι Έλληνες τους καλούσαν σε βοήθεια. Αυτή η πολεμική ικανότητα του Έλληνα και των γιων του φαίνεται ότι συνεχίστηκε ως παράδοση στους απογόνους του, αφού και ο Όμηρος αναφέρει πως το κάστρο της Τροίας δεν πρόκειται να παρθεί αν δε μπει στη μάχη ο Αχιλλέας με τους πολεμιστές του[26].
ΘΟΥΚΥΔΙΔΗΣ
Μια σημαντική πηγή για την «Ελλάδα» αποτελεί η ιστορία του Θουκυδίδη, σύμφωνα με τον οποίο ο Έλλην με τους Έλληνες κατοικούσαν στη Φθία και από το όνομά τους ονομάστηκαν τελικά όλοι οι υπόλοιποι κάτοικοι της χώρας που σήμερα ονομάζεται Ελλάς.
Συγκεκριμένα ο Θουκυδίδης αναφέρει[27] : «Το όνομα Ελλάς δεν υπήρχε ούτε είχε δοθεί σ’ όλη τη χώρα πριν από τον Έλληνα, το γιο του Δευκαλίωνα. Από την εποχή όμως που ο Έλλην και οι γιοι του έγιναν ισχυροί στη Φθιώτιδα και τους ζητούσαν σε βοήθεια οι κάτοικοι των άλλων πόλεων, εξαιτίας αυτής της επικοινωνίας (με τον Έλληνα & τους δικούς του) ονομάζονταν Έλληνες, αλλά και πάλι για να γίνει αυτό πέρασε πολύς καιρός μέχρι που τελικά μπόρεσε να επικρατήσει το όνομα. Και το αποδεικνύει αυτό ο Όμηρος που, αν και έζησε πολλά χρόνια μετά τα Τρωικά, πουθενά δεν ονομάζει με το όνομα Έλληνες, όλους (όσους συμμετείχαν στην εκστρατεία) ούτε κανένα άλλο παρά μόνο εκείνους που ακολούθησαν τον Αχιλλέα από τη Φθιώτιδα που ήταν και οι πρώτοι Έλληνες. Τους άλλους τους αποκαλεί στα ποιήματά του «Δαναούς», «Αργείους», «Αχαιούς».
ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ
Μια άλλη μαρτυρία σχετικά με την «Ελλάδα» προέρχεται από τον Αριστοτέλη[28], ο οποίος αναφέρει ότι «ο κατακλυσμός έγινε στην περιοχή της Ελλάδας που βρίσκονταν γύρω από τη Δωδώνη και τον Αχελώο ποταμό την εποχή που οι κάτοικοι ονομάζονταν Γραικοί»
ΔΙΚΑΙΑΡΧΟΣ
Ένας άλλος αρχαίος ιστορικός και γεωγράφος, ο Δικαίαρχος[29], μας πληροφορεί ότι η «Ελλάς» ήταν πόλη που βρισκόταν μεταξύ Φαρσάλων και Μελιταίας και πήρε το όνομά της από τον Έλληνα, γιο του Αιόλου[30].
ΣΤΡΑΒΩΝ
Ο γεωγράφος Στράβων, που έζησε τον πρώτο αιώνα π.Χ. , συγκεντρώνει και αναφέρει στο έργο του όλες τις επικρατούσες και γνωστές απόψεις της εποχής του σχετικά με το όνομα «Ελλάς». Έτσι μας πληροφορεί ότι εκείνοι που υποστήριζαν ότι επρόκειτο για περιοχή, θεωρούσαν ότι αυτή εκτείνονταν από την Παλαιοφάρσαλο μέχρι τις Φθιώτιδες Θήβες και ενίσχυαν τον ισχυρισμό τους με το ότι στην περιοχή αυτή υπήρχε το Θετίδειο, ιερό της Θέτιδας, της μητέρας του Αχιλλέα[31].
Υπήρχε όμως και η άποψη ότι επρόκειτο για πόλη και παραθέτει τους ισχυρισμούς των κατοίκων της Φαρσάλου και της Μελιταίας σχετικά με αυτό[32]. Συγκεκριμένα οι κάτοικοι της Φαρσάλου, σε απόσταση 60 σταδίων[33] από την πόλη τους, δηλ. περίπου 10 με 11 χιλιόμετρα, έδειχναν μια ερειπωμένη πόλη κοντά σε δύο κρήνες, τη Μεσσηίδα και την Υπέρεια, που πίστευαν ότι ήταν η αρχαία Ελλάδα.
Οι κάτοικοι πάλι της Μελιταίας ισχυρίζονταν ότι κοντά στην πόλη τους, πέρα από τον ποταμό Ενιπέα, σε απόσταση 10 σταδίων, δηλ. περίπου 2 χιλιομέτρων, υπήρχε η πόλη Ελλάδα. Από αυτή την πόλη Ελλάδα που βρίσκονταν σε πεδινό έδαφος («εν ταπεινώ χωρίω») ήρθαν και εγκαταστάθηκαν οι Έλληνες στην πόλη τους τότε που η Μελιταία ονομαζόταν Πύρρα. Ως απόδειξη αυτού του ισχυρισμού τους έδειχναν στην αγορά της Μελιταίας τάφο του Έλληνα, του γιου του Δευκαλίωνα και της Πύρρας.
ΠΑΥΣΑΝΙΑΣ
Τέλος και ο άλλος περιηγητής της αρχαιότητας ο Παυσανίας[34] αναφέρει ότι από την πόλη της Θεσσαλίας «Ελλάδα» πήραν το όνομά τους όλοι όσοι ανήκουν στο Ελληνικό γένος.
Από όλες αυτές τις μαρτυρίες των αρχαίων πηγών συνοπτικά μπορούμε να καταλήξουμε στις παρακάτω απόψεις που υπήρχαν στην αρχαιότητα σχετικά με το όνομα «Ελλάς».
1) Η μαρτυρία του Αριστοτέλη που τοποθετεί την Ελλάδα γύρω από τη Δωδώνη και τον Αχελώο, δηλ. στην περιοχή της Ηπείρου.
2) Οι μαρτυρίες του Θουκυδίδη, του Δικαίαρχου και του Παυσανία που τοποθετούν την Ελλάδα στη Φθία και στη Θεσσαλία συγκεκριμένα μεταξύ δύο πόλεων της Φαρσάλου και της Μελιταίας και ειδικότερα του Στράβωνα κοντά στη Φάρσαλο ή κοντά στη Μελιταία, και οι οποίες συμφωνούν γενικά και με τον Όμηρο, που ήθελε τους Έλληνες υπηκόους του Αχιλλέα.
Σ’ αυτές τις απόψεις πρέπει να προσθέσουμε και μία Τρίτη, νεότερη άποψη, που υποστηρίχτηκε από ξένους και Έλληνες ερευνητές, ότι δηλ. η Ελλάδα βρίσκονταν στην κοιλάδα του Σπερχειού και θα την εξετάσουμε πιο κάτω.
Η άποψη όμως του Αριστοτέλη στηρίζεται σε ένα μεταγενέστερο μύθο[35] που διαδόθηκε από τους Μολοσσούς βασιλείς της Ηπείρου προκειμένου να αποδειχθεί η Ελληνική καταγωγή του βασιλικού τους οίκου. Συγκεκριμένα ο Νεοπτόλεμος ή Πύρρος, ο γιος του Αχιλλέα, μετά τον Τρωικό πόλεμο δεν επιστρέφει στη Φθία που είναι η πατρίδα του, αλλά εγκαθίσταται στην Ήπειρο. Έτσι γίνεται ο γενάρχης του βασιλικού οίκου της Ηπείρου και όλοι οι μεταγενέστεροι ηπειρώτες βασιλείς είναι δια μέσου αυτού απόγονοι του Αχιλλέα. Λογικά, λοιπόν, και ο Μ. Αλέξανδρος, είναι απόγονος του Πύρρου και του Αχιλλέα, αφού η μάνα του, η Ολυμπιάδα, κατάγεται από τη βασιλική οικογένεια των Μολοσσών.
Αυτός ο μύθος υιοθετήθηκε από τον Αριστοτέλη, που ήταν θερμός υποστηρικτής του Μ. Αλεξάνδρου, για να εξυπηρετήσει το πολιτικό όραμα των Μακεδόνων για ένωση όλων των Ελλήνων υπό την ηγεσία τους, αφού αυτοί ήταν άμεσοι απόγονοι των Ελλήνων δια μέσου του Αχιλλέα[36]. Με βάση αυτή την πολιτική εξηγείται η άποψη του Αριστοτέλη ότι η Ελλάδα βρισκόταν στην περιοχή της Δωδώνης, η οποία όμως δεν ανταποκρίνεται στην αλήθεια. Επιπλέον έρχεται και σε αντίθεση με όλες τις άλλες που τοποθετούν την Ελλάδα στη Νότια Θεσσαλία και την περιοχή της Φθίας και πουθενά δεν αναφέρεται ότι ο Έλλην και οι Έλληνες έζησαν στην Ήπειρο.
Η επίκληση επίσης του Δωδωναίου Δία από τον Αχιλλέα δεν μπορεί να θεωρηθεί ως απόδειξη και της καταγωγής του από την Ήπειρο και τη Δωδώνη, γιατί αν έκανε επίκληση στον Ολύμπιο Δία αυτό θα ήταν στοιχείο αναγνώρισης της καταγωγής του από την περιοχή του Ολύμπου ;[37].
ΝΕΟΤΕΡΟΙ ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ ΠΟΥ ΑΝΑΦΕΡΟΝΤΑΙ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ
Όσον αφορά τώρα την άποψη που διατύπωσαν κάποιοι ξένοι και Έλληνες ερευνητές στα νεότερα χρόνια και που τοποθετούν την Ελλάδα στο χώρο του Σπερχειού αναφέρουμε τα εξής :
1) Ο W.M. Leak[38] αναφέρει ότι στην εποχή του (1835), ο Σπερχειός ονομαζόταν «Ελλάδα».
2) Το 1912 οι Wace-Thompson[39], παραπέμποντας στο έργο του Leak αναφέρουν και αυτοί ότι ο Σπερχειός διατηρεί το όνομα «Ελλάδα».
3) Το 1959 οι H. Simpson – S. Lazenby[40], παραπέμποντας στο Leak, στους Wace-Thompson και στον Allen[41] ισχυρίζονται ότι η κοιλάδα του Σπερχειού πρέπει να θεωρηθεί ως η «Ελλάδα» που αναφέρει ο Όμηρος στον «κατάλογο των νεών».
4) Αλλά και ο Α. Χατζής[42] το 1936 υποστήριξε ότι η Ελλάδα βρισκόταν στην κοιλάδα του Σπερχειού και ότι επρόκειτο για περιοχή και όχι πόλη. Μάλιστα απορρίπτει τις ερμηνείες και αναφορές όλων των αρχαίων πηγών κρίνοντας ότι οι αρχαίοι επλανήθησαν. Ετυμολογικά απορρίπτει την ερμηνεία ότι ο Έλλην έκτισε πόλη που λεγόταν «Ελλάδα» ισχυριζόμενος ότι οι κάτοικοι αυτής της πόλης θα ονομάζονταν «Ελλαδικοί» και η πόλη του Έλληνα «Ελληνία», παραβλέποντας ότι ο Θουκυδίδης δεν αναφέρει κάτι τέτοιο αλλά ότι οι Έλληνες ονομάστηκαν έτσι από τον Έλληνα. Υποστηρίζει ότι υπήρχε πόλη «Έλλη» από την οποία δικαιολογείται το «Έλληνες» και ότι αυτή η πόλη πρέπει να βρισκόταν στην κοιλάδα του Σπερχειού. Για να στηρίξει την άποψη του αυτή αυθαίρετα ισχυρίζεται ότι ο ποταμός Σπερχειός αρχικά ονομαζόταν «Ελλάς» πράγμα όμως που καμία αρχαία πηγή δεν το επιβεβαιώνει, αλλά αντίθετα σε όλα τα αρχαία κείμενα, ξεκινώντας από τον Όμηρο, αναφέρεται ως «Σπερχειός». Την άποψή του αυτή, ότι από αυτή την πόλη «Έλλη», στην κοιλάδα του Σπερχειού, ονομάστηκε η περιοχή του Σπερχειού ολόκληρη «Ελλάδα» (Ελλάς = επίθετο που προέρχεται από το Έλλη) τη στηρίζει σε νεότερες μαρτυρίες (από το 1301 μ.Χ. μέχρι τον 20 αι.μ.Χ.) που αναφέρουν το Σπερχειό ως «Ελλάδα»[43].
Από όλα τα παραπάνω συνάγει το συμπέρασμα ότι Σπερχειός ονομαζόταν και στην αρχαιότητα «Ελλάς» καθώς και η ευρύτερη περιοχή του, αλλά δεν εξηγεί γιατί οι αρχαίες πηγές το αποσιωπούν και γιατί πλανήθηκαν οι αρχαίοι συγγραφείς και όχι αυτός ο ίδιος ούτε εξετάζει την αξία των νεότερων πηγών στις οποίες στηρίζεται.
Τον ισχυρισμό του περί περιοχής «Ελλάδα» στη Νότια πλευρά της Όθρυος, δηλ. κοντά στο Σπερχειό, τον ενισχύει παραθέτοντας τους στίχους 478-80 της Ι ραψωδίας της Ιλιάδας.
«Φεύγον έπειτ’απάνευθε δι’Ελλάδος ευροιχόροιο,
Φθίην τε δ’εξικόμην εριβώλακα, μήτερα μήλων, ες
Πηλήα άναχθ’ ο δε με πρόφρων υπέδεκτο»
Με βάση τους στίχους αυτούς θεωρεί ότι ο Φοίνικας, φεύγοντας από τη Βοιωτία, διέρχεται από την «ευρύχωρη ή έχουσα ευρείς τόπους χορού Ελλάδα» και φθάνει στη Φθία και συμπεραίνει ότι η Ελλάδα είναι η περιοχή του Σπερχειού.
Ακόμη παραθέτει τους στίχους 140-151 της Ψ ραψωδίας της Ιλιάδος, όπου ο Αχιλλέας ρίχνει στην πυρά για τον νεκρό Πάτροκλο τα ξανθά του μαλλιά, που ο Πηλέας τα είχε ταμένα να τα χαρίσει στο Σπερχειό, καθώς και στους στίχους 173-76 της Π ραψωδίας, από όπου φαίνεται ότι ο Μυρμιδόνας Μενέσθιος ήταν γιος του Σπερχειού και της Πολυδώρης, αδελφής του Αχιλλέα και έτσι ενισχύει τον ισχυρισμό του ότι η Ελλάδα των Ομηρικών επών ήταν η περιοχή του Σπερχειού. Έτσι όμως περιορίζει με βάση τον «κατάλογο των νεών» την επικράτεια του Αχιλλέα στον παραλιακό χώρο της Φθιώτιδας νοτίως της Όθρυος και αφήνει μόνο την περιοχή της Φθίας να καταλαμβάνει την υπόλοιπη επικράτειά του.
Μετά την απόρριψη της αυθαίρετης αυτής ερμηνείας του Α. Χατζή πρέπει να εξετάσουμε τη μαρτυρία του Στράβωνα με την οποία γενικά συμφωνούν ο Δικαίαρχος και ο Παυσανίας, ότι δηλ. η Ελλάς ήταν πόλη της Θεσσαλίας και μάλιστα πρέπει να βρίσκονταν κοντά σε δύο πόλεις ιστορικά γνωστές ήδη από τον 5ο αι. π.Χ., τα Φάρσαλα και τη Μελιταία[44].
ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑ ΣΤΡΑΒΩΝΟΣ
Α. Η ΕΛΛΑΣ πλησίον των Φαρσάλων
1) Ο Στράβων (Θ 432, 6) αναφέρει :
« Οι δε ειπόντες πόλιν Φαρσάλοι μέν δεικνύουσιν από εξήκοντα σταδίων της εαυτών πόλεως κατεσκαμμένην πόλιν ήν πεπιστεύκασιν είναι την Ελλάδα και δύο κρήνας πλησίον Μεσσηίδα και Υπέρειαν….»
Δηλ. «οι κάτοικοι των Φαρσάλων έδειχναν τα ερείπια μιας κατεστραμμένης πόλης κοντά σε δύο κρήνες, την Μεσσηίδα και την Υπέρεια, σε απόσταση 60 σταδίων από τα Φάρσαλα η οποία πίστευαν ότι είναι η Ελλάδα».
Με βάση αυτό τον ισχυρισμό τους και τη μαρτυρία του Στράβωνα, ο F. Stahlin[45], καθώς και ο Ν.Δ. Παπαχατζής[46], αναφέρουν ότι ως πιθανή θέση της πόλης «Ελλάδα» θεωρήθηκε αρχικά η θέση «Χτούρι», που βρίσκεται Β.Δ. των Φαρσάλων, μεταξύ Σιμικλί και Λασποχωρίου, γιατί εκεί κοντά υπάρχουν πηγές με άφθονο νερό και οι οποίες θα μπορούσαν να ταυτιστούν με τις μυθικές πηγές Υπέρεια και Μεσσηίδα.(Οι πηγές αυτές θεωρούνται σημείο αναφοράς και αναγνώρισης της Ελλάδος από τους κατοίκους της αρχαίας Φαρσάλου, γιατί στην Ζ ραψωδία στ.457 ο Έκτορας αποχαιρετώντας την Ανδρομάχη, πριν τη μονομαχία με τον Αχιλλέα, φοβάται πως αν αυτός σκοτωθεί αυτή θα είναι δούλα στο Άργος και θα κουβαλά νερό απ’ τη Μεσσηίδα και την Υπέρεια και ταυτίζουν το Άργος αυθαίρετα με την Ελλάδα). Η θέση όμως αυτή δεν συμφωνεί με την απόσταση που μαρτυρεί ο Στράβων, δηλ. γύρω στα 10,6 χιλιόμετρα από τα Φάρσαλα και γι’ αυτό προτείνουν μια δεύτερη άποψη που συμβιβάζει τις αποστάσεις. Προτείνουν ως νέα πιθανή θέση της «Ελλάδας» το κάστρο κοντά στο χωριό Κουλοκλόμπασι (σημ. Ξυλάδες) στη δεξιά όχθη του Ενιπέα, ανατολικά των Φαρσάλων. Ο Ν. Γεωργιάδης[47] όμως, θεωρεί ότι τα «Κυκλώπεια» τείχη του λόφου «Χτούρι», είναι τα ερείπια της πόλης Ορμένιον και επιπλέον ότι δεν μπορούν να ταυτιστούν με την «Ελλάδα» του Έλληνα, γιατί είναι νεότερα των Μυκηναϊκών χρόνων.
Όσον αφορά τον ισχυρισμό των αρχαίων κατοίκων της Φαρσάλου αλλά και τις ερμηνείες των νεότερων ερευνητών μπορούμε να παρατηρήσουμε:
α) Η πόλη «Ελλάδα» την οποία προσπαθούμε να εντοπίσουμε πρέπει να ήταν μια πόλη τουλάχιστον των Πρωτοελλαδικών χρόνων, αφού συμπίπτει η ίδρυσή της λογικά με την ύπαρξη του Έλληνα και την εγκατάσταση των πρώτων Ελλήνων στο χώρο της Θεσσαλίας. Αυτή όμως την εποχή δεν έχουμε τειχισμένες και οχυρές πόλεις, όπως είναι αυτές που εντοπίζονται κοντά στα Φάρσαλα. Η υπόθεση δε περί της θέσης κοντά στο Κουλοκλόμπασι, επειδή έχω ίδια αντίληψη από επιτόπια έρευνα που έκανα, δεν μπορεί να ευσταθεί, γιατί πρόκειται για Ελληνιστική θέση, ενώ ο Στράβων μιλά για μια «κατεσκαμμένη» δηλ. ερειπωμένη στην εποχή του.
β) Ιστορικά έχει αποδειχθεί[48] ότι οι Θεσσαλοί κάτοικοι της αρχαίας Φαρσάλου, την εποχή που θεωρητικά στην περιοχή τους πρέπει να έζησε ο ΄Ελλην και οι Έλληνες, αυτοί βρίσκονταν στην Πίνδο. Στη Θεσσαλία εγκαταστάθηκαν στο χρονικό διάστημα 1125-1100 π.Χ. , αργότερα δηλ. από τα Τρωικά καταλαμβάνοντας την Αιολίδα και μετονομάζοντάς την σε Θεσσαλία[49].
Στην προσπάθειά τους όμως να συνδεθούν με την παράδοση της περιοχής και τους Έλληνες, εμφανίζουν τον εαυτό τους ως απόγονο του Αχιλλέα, που είχαν ακολουθήσει τον Νεοπτόλεμο-Πύρρο στην Ήπειρο και επιστρέφουν ξανά στην πατρίδας τους, υιοθετούν δηλ. κι αυτοί τον ισχυρισμό των Μολοσσών βασιλιάδων της Ηπείρου[50].
Β. Η ΕΛΛΑΣ πλησίον της Μελιταίας
2) Μετά τον ισχυρισμό των Φαρσαλιωτών, ο Στράβων (Θ 432, 6) συνεχίζει :
«…… Μελιταιείς δ’άπωθεν εαυτών όσον δέκα σταδίους ωκήσθαι την Ελλάδα πέραν του Ενιπέως, ηνίκα η εαυτών πόλις Πύρρα ωνομάζετο, εκ δε της Ελλάδος εν ταπεινώ χωρίω κειμένης εις την εαυτών μετοικήσαι τους Έλληνας μαρτύριον δ’ είναι τον εν τη αγορά τη σφετέρα τάφον του Έλληνος του Δευκαλίωνος υιού και Πύρρας».
Δηλ. «οι κάτοικοι της Μελιταίας ισχυρίζονταν ότι μακριά από την πόλη τους και πέρα από τον ποταμό Ενιπέα σε απόσταση περίπου 2 χλμ. (1850 μ.) βρισκόταν η Ελλάδα, την εποχή που η Μελιταία ονομαζόταν Πύρρα. Από αυτή την πόλη Ελλάδα, που βρισκόταν σε πεδινή τοποθεσία ήρθαν οι Έλληνες και εγκαταστάθηκαν στη δική τους πόλη. Ως απόδειξη αυτού του ισχυρισμού τους έδειχναν στην αγορά τους τάφο του Έλληνα, του γιου του Δευκαλίωνα και της Πύρρας».
Η πόλη της αρχαίας Μελιταίας ταυτίστηκε με απόλυτη επιτυχία από τον Ussing[51] από μια μαρμάρινη επιγραφή, τη IG, IX2 205, αφού είχαν προηγηθεί αποτυχημένες προσπάθειας του W.M.Leak και του Α. Ραγκαβή. Ο Leak[52] αυθαίρετα ταύτισε τη Μελιταία με ερείπια μιας ελληνιστικής πόλης με υψηλά τείχη που βρίσκεται κοντά στο χωριό Κισλάρ, σήμερα Καλλιθέα, και απέχει από την πραγματική Μελιταία προς βορά περίπου 18 χλμ. Στην ταύτιση αυτή τον παρέσυρε ο Πολύβιος[53] που αναφέρει ότι ο Φίλιππος Ε΄ κατά το Συμμαχικό πόλεμο το 217 π.χ. απέτυχε να καταλάβει την πόλη της Μελιταίας, γιατί δεν διέθετε υψηλές κλίμακες, ενώ την εποχή που ο ίδιος την επισκέφτηκε(1835 μ.χ. περίπου) στη Μελιταία δεν σώζονταν τα τείχη της σε αρκετό ύψος, γιατί τα λεηλάτησαν οι νεότεροι κάτοικοι της γύρω περιοχής για οικοδομικό υλικό.
Αλλά και ο Ραγκαβής[54] ,λανθασμένα, στηριζόμενος στο κείμενο της ως άνω επιγραφής, ταύτισε τα ερείπια της Μελιταίας με την πόλη Πήρεια[55]. Η επιγραφή αυτή σώζεται μέχρι σήμερα, αποτελεί τη βάση – το «φυτό» της αγίας Τράπεζας του χριστιανικού ναού της Αγίας Τριάδας στο ομώνυμο μοναστήρι, που βρίσκεται Νότια της Ακρόπολης της αρχαίας Μελιταίας. Το κείμενο αναφέρεται σε ρύθμιση μιας συνοριακής διαφοράς Μελιταίων και Πηρείων με επιδιαιτητή την Αιτωλική Συμπολιτεία και χρονολογείται στα 213-209 π.Χ. και το αντίγραφό της βρέθηκε και στους Δελφούς[56]. (Βλ. επιγραφή στα παραθέματα στο τέλος του βιβλίου)
Το όνομά της η Μελιταία το οφείλει στο Μελιτέα, γιο του Δία και της Οθρυίδας νύμφης [57] [58]και βρίσκεται στο οροπέδιο του Δομοκού, που ορίζεται Νότια και Ανατολικά από την οροσειρά της Όθρυος, Βόρεια απ’ τα βουνά του Κασιδιάρη, ενώ Δυτικά καταλήγει στην οροσειρά των Αγράφων, δηλ. συνορεύει με την αρχαία Δολοπία.
Στην αρχαιότητα αυτά τα εδάφη αποτελούσαν μέρος της Θεσσαλίας, το νοτιότερο τμήμα της Αχαΐας Φθιώτιδος[59], κοιτίδας των Ελλήνων Αχαιών, που ανήκαν στην επικράτεια του Αχιλλέα[60]. Η πόλη απλώνεται στους πρόποδες υψηλού λόφου, στη Βόρεια πλευρά της οροσειράς της Όθρυος, και τα αρχαιολογικά ευρήματα μαρτυρούν την ύπαρξη μιας αξιόλογης και ισχυρής πόλης γνωστής ήδη από τον 5ο αι. π.Χ. με αναφορές που γίνονται σ’αυτή από τον Θουκυδίδη[61], τον Πολύβιο[62], το Διόδωρο[63] και τον Πτολεμαίο[64].
http://www.councilofachilles.org/uploads/3/0/4/7/30477206/7011312_orig.jpg
Πολύ κοντά, Βορειοανατολικά της πόλης ρέει ο ποταμός Ενιπέας[65], που πηγάζει λίγο πιο πάνω από την Όθρυ[66] και αναφέρεται από τον Όμηρο ως «θείος – κάλλιστος και δινήες» και στα νερά του ο Ποσειδώνας άρπαξε την Τυρώ[67]-[68], γεγονότα που αποδεικνύουν τη σημαντική θέση του ποταμού αυτού στην ανθρωπογονία.
Εδώ, λοιπόν, γεννιούνται τα εξής ερωτήματα:
Αποδεικνύεται ο ισχυρισμός των Μελιταιέων που διεκδικούσαν την Ελλάδα; Τι οικισμός ήταν αυτός που έδειχναν; Κατά τη γνώμη, μου αφού ο Έλλην, σύμφωνα με το μύθο, είναι το πρώτο παιδί που γεννήθηκε μετά τον κατακλυσμό και ίδρυσε πόλη, πρέπει πρώτα να εξετάσουμε τι ήταν ο κατακλυσμός, πότε αυτός έλαβε χώρα και τι είδους οικισμούς έχουμε την εποχή αυτή.
ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ - ΕΞΗΓΗΣΗ ΤΟΥ ΚΑΤΑΚΛΥΣΜΟΥ
Πολλοί πιστεύουν ότι οι αρχαίοι μύθοι είναι αποκυήματα της φαντασίας, παραμύθια των ανθρώπων και τους προσπερνούν μη δίδοντάς τους την απαιτούμενη προσοχή. Ο «μύθος» όμως είναι «λόγος» και διασώζει πραγματικά γεγονότα που έχουν σχέση με το περιβάλλον στο οποίο ζούσαν. Έτσι και ο μύθος του κατακλυσμού εξηγεί γεγονότα που έζησε ο προϊστορικός άνθρωπος που μη μπορώντας να τα ερμηνεύσει με τη λογική τα απέδωσε στους θεούς.
Σύμφωνα, λοιπόν, με τον καθηγητή Μαριολάκο Ηλία, ο κατακλυσμός του Δευκαλίωνα συνδέεται με τις κλιματικές αλλαγές που σημειώθηκαν κατά τα τελευταία 18000 χρόνια, μετά το τέλος της τελευταίας παγετώδους περιόδου, λόγω της αύξησης της θερμοκρασίας, της τήξης των παγετώνων και την άνοδο της στάθμης της θάλασσας κατά 125 μ. περίπου. Αυτή η άνοδος της στάθμης είχε ως αποτέλεσμα αλλαγές στο φυσικό περιβάλλον και στη διαμόρφωση των ακτών. Παλαιολιθικές και μεσολιθικές κοινωνίες αρχικά και νεολιθικές στη συνέχεια ζουν κάτω από το φάσμα του κατακλυσμού και υπό καθεστώς ανασφάλειας. Περίπου το 6000 πριν από σήμερα η στάθμη της θάλασσας σταματάει να ανέρχεται και σχεδόν σταθεροποιείται.
Μεταξύ 6000 κ 4000 πριν από σήμερα, η μέση θερμοκρασία φτάνει στη μέγιστη τιμή. Η περίοδος αυτή έχει χαρακτηριστεί κλιματικό optimum του ολοκαίνου και συνοδεύεται από αύξηση των βροχοπτώσεων. Αυτή την εποχή αναφέρονται και οι σημαντικότεροι κατακλυσμοί στην παγκόσμια μυθολογία. Τέτοιοι είναι ο κατακλυσμός του Σιουσούρντα στη Μεσοποταμία, ο κατακλυσμός του Νώε και ο κατακλυσμός του Δευκαλίωνα, που μας ενδιαφέρει, και χρονολογούνται μεταξύ 3600 και 3165 π.χ., δηλ. στη νεολιθική και πρωτοελλαδική εποχή. Άρα, λοιπόν, η πόλη του Έλληνα πρέπει να ήταν ένας τυπικός οικισμός της νεολιθικής και πρωτοελλαδικής εποχής.[69]
Κοντά, λοιπόν, σ’ αυτή την αρχαία πόλη της Μελιταίας και πέρα από τον Ενιπέα, δηλ. προς το Βορρά και σε απόσταση περίπου 2 χλμ., δεν εντοπίστηκε καμιά αρχαιολογική θέση, που να μας δίνει το δικαίωμα να επαληθεύσουμε τη μαρτυρία των Μελιταιέων που μας διασώζει ο Στράβων, παρά το ότι την περιοχή επισκέφτηκαν και ξένοι και Έλληνες ερευνητές, όπως o W.M.Leak[70], ο F. Stalhin[71], ο Ν. Γεωργιάδης[72], ο Ι. Βορτσέλας[73] και ο Γ. Μπακαλάκης. Ο τελευταίος, που επισκέφθηκε προσωπικά το 1959 τη Μελιταία, εντόπισε ένα προϊστορικό οικισμό της Πρωτοελλαδικής και Μεσοελλαδικής εποχής στη θέση Ταξιάρχης που βρίσκεται Δυτικά της αρχαίας Μελιταίας[74].
Στη θέση όμως «Σκούτη»[75], της περιοχής «Πουρναράκια», που ανήκει στην αγροτική περιφέρεια της Φυλιαδώνας[76], ανακαλύφτηκαν τυχαία αρχαιολογικά ευρήματα που θα περιγράψω πιο κάτω και τα οποία μαρτυρούν την ύπαρξη ενός σημαντικού Προϊστορικού οικισμού που χρονολογείται στη Νεολιθική και Πρωτοελλαδική εποχή, και νομίζω πως μπορεί να ταυτιστεί με μεγάλες πιθανότητες με την Ελλάδα που έδειχναν οι κάτοικοι της Μελιταίας.Ο οικισμός βρίσκεται σε υψόμετρο 479,5 μ. και με συντεταγμένες 22 28 16,5248 γεωγραφικό μήκος και 39 04 45,5048 γεωγραφικό πλάτος[77].
Ο οικισμός αυτός βρίσκεται Βορειοανατολικά της Μελιταίας σε απόσταση πέρα από τον ποταμό Ενιπέα 2 χλμ. σε πεδινό μέρος και σε απόλυτη οπτική επικοινωνία από και προς τη Μελιταία. Η θέση δεν είναι εκ φύσεως οχυρή, αντίθετα λίγο πιο πάνω και Βορειοανατολικά υπάρχουν λόφοι και στην κορυφή ενός εξ’ αυτών υπάρχει σήμερα εξωκλήσι του Προφήτη Ηλία.
Πρόκειται για χαρακτηριστικό οικισμό της Νεολιθικής εποχής που συναντάμε στη Θεσσαλία, τις ονομαζόμενες μαγούλες, που καταλαμβάνει μια έκταση 6 περίπου στρεμμάτων[78]. Πολύ πιθανό, επειδή τα ευρήματα απλώνονται σε μεγαλύτερη έκταση γύρω από τη μαγούλα, να πρόκειται για την ακρόπολη του οικισμού που προεκτεινόταν δυτικά. Αυτό μπορεί να ευσταθεί, γιατί ανατολικά ο οικισμός προστατεύεται από τους παρακείμενους λόφους, ενώ δυτικά επεκτείνεται η πεδιάδα που καταλήγει στον Ενιπέα.
Στο Βόρειο τμήμα του ο οικισμός εφάπτεται σε μικρό-βαθύ χείμαρρο που κατεβαίνει από τους λόφους με κατεύθυνση Ανατολή-Δύση και συγκεντρώνει ακόμη και σήμερα παρά τις παρεμβάσεις των καλλιεργητών της περιοχής (κατασκευή αγροτικού δρόμου και μπάζωμα της κοίτης του) τα νερά της βροχής, αλλά και των πηγών που αναβλύζουν λίγο πιο πάνω από τον οικισμό. Η ανακάλυψη και ο εντοπισμός του συγκεκριμένου χώρου ήταν τυχαίος. Οι κάτοικοι της περιοχής Φυλιαδώνας και οι κατά καιρούς καλλιεργητές του αγρού αγνοούσαν την ύπαρξή του, όπως και οι αρχαιοκάπηλοι που έχουν κατασκάψει άλλους γνωστούς ή άγνωστους στην αρχαιολογική υπηρεσία χώρους, παρά το γεγονός ότι από την πρώτη στιγμή η εντυπωσιακή έξαρση του εδάφους κινεί την περιέργεια σε ένα έμπειρο μάτι.(δορυφ. Χάρτης)
Στο χώρο αυτό συλλέχτηκαν και παραδόθηκαν στη ΙΔ΄ΕΠΚΑ το 1997 πλήθος αντικειμένων που χρονολογούνται στη Μέση και Νεότερη Νεολιθική εποχή (6500-3700 π.Χ.) [79]. Συγκεκριμένα παραδόθηκαν :
- Όστρακα ανοιχτών αγγείων με κόκκινη κόσμηση στικτή και σε γραμμές πάνω σε υποκίτρινο φόντο, πρόκειται για την τεχνική Α3β ή linear style, φλογόσχημα- κροσωτά – τεθλασμένες. (Φωτο 1-9)
- Πέντε μικρά όστρακα αγγείων με λευκή και λευκοκίτρινη κόσμηση σε ερυθρό φόντο. Εσωτερικά άβαφα. Τεχνική Α3α liner style. (Φωτο 10)
- Μονόχρωμα όστρακα με πλαστική κόσμηση με μαστίδια τύπου Α1 της Μέσης Νεολιθικής. (Φωτο 11)
- 2 όστρακα του ίδιου αγγείου από λευκό πηλό με πλαστική διακόσμηση, όπως τα πάλλευκα αγγεία Σέσκλου. (Θεοχάρης σελ. 52 κ 177 σημ.36). (Φωτο 12)
- Πλήθος οστράκων με κόσμηση πυκνού ρυθμού ή solid style που είναι τυπική της Μέσης Νεολιθικής (εικ.55 κ εικ.30 1,2), με αβακωτά και βαθμιδωτά σχήματα. (Φωτο 13 )
– Όστρακα με εγχάρακτη και εμπίεστη κόσμηση τύπου Α2 της Αρχαιότερης και Μέσης Νεολιθικής εποχής. (Φωτο 14)
– πλήθος οστράκων από μεγάλα χειροποίητα αγγεία (βάσεις, λαιμοί, λαβές). (Φωτο 15α,β,γ)
- Λεπίδες από οψιανό και πυρόλιθο καθώς και αιχμές βελών από οψιανό και πυριτόλιθο. ( (Φωτο 16)
- Πήλινοι πεσσοί (βλήματα) σφεντόνας (Φωτο 17)
- Πήλινη τράπεζα ύψος 2,7 (Φωτο 18)
- Πήλινο πόδι ζώου από πήλινη τράπεζα. (Φωτο 19)
- Τμήματα πήλινων ομοιωμάτων οικίσκων
- 2 Πήλινα πηνία από μελανό πηλό. (Φωτο 20)
- 2 Πήλινα σφοντύλια από ερυθρό πηλό. (Φωτο 21)
- Περίπου 20 λίθινα εργαλεία (τριπτήρες). (Φωτο 22α,β,γ)
– Τμήματα εργαλείων από χαλαζία. (Φωτο 23)
– Λίθινος ολμίσκος (γουδί) από γκριζωπό λίθο. Ο Τσούντας, Χ. Σελ. 331 – 332, εικ. 259 περιγράφει ένα ανάλογο εύρημα ως ολμίσκο θύρας. (Φωτο 24)
– 1 οστέινο εργαλείο από κέρατο ζώου. (Φωτο 25)
– - ένας σπασμένος λίθινος πέλεκυς. (Φωτο 26α,β)
– 2 λίθινές σμίλες στιλβωμένες (Φωτο 27)
– - πλήθος λίθινων αξινών από πρασινωπή πέτρα (Φωτο 28α,β,γ)
- Τμήματα πλίνθου (από πλινθόκτιστο τοίχο) με αποτυπώματα άχυρου ή καλαμιού από το υλικό οικοδομής του κτίσματος. (Φωτο 29α,β)
- 2 τετραποδικά ειδώλια ακέφαλα που αναπαριστούν γυναίκες που κρατούν με τα χέρια τους την κοιλιά τους (ένδειξη εγκυμοσύνης).(εκτίθενται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Λαμίας με αρ. εκθέματος 116 κ 117 στην προθήκη της Νεολιθικής Εποχής) ( (Φωτο 30α,β)
- 1 τετραποδικό ακέφαλο γυναικείο ειδώλιο που τονίζει χαρακτηριστικό του γυναικείου σώματος.(εκτίθεται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Λαμίας, στην Προθήκη με τα Νεολιθικά ευρήματα, αρ. Εκθέματος115) (Φωτο 31)
- 1 ακέφαλο γυναικείο ειδώλιο που αναπαριστά γυναίκα σε καθιστή στάση (στηρίζει το δεξί της πόδι πάνω στο αριστερό), (όπως φωτό 8 Θεοχάρη). (Φωτο 32)
- 1 τετραποδικό ακέφαλο ανδρικό ειδώλιο, τονίζεται το ανδρικό μόριο εναποθετημένο στο στήθος του. (Φωτο 33
– 1 κεφάλι ανδρικού ειδωλίου που τονίζει έντονα τη μύτη και τα οστά του προσώπου και του κρανίου (βρίσκεται στην προθήκη με τα εκθέματα της Νεολιθικής Εποχής, του αρχαιολογικού Μουσείου Λαμίας με αρ. Εκθέματος 99). ( Φωτο 34)
– πήλινο ειδώλιο φαλλόμορφο. (Φωτο 35)
– πήλινο ειδώλιο ζώου (βοοειδές). (Φωτο 36)
– πήλινο ειδώλιο που στη μία πλευρά απεικονίζει κεφαλή ανδρική, ενώ στην οπίσθια πόδι. (Φωτο 37α,β)
– Πήλινο περίαπτο, κόσμημα, ανοιχτού φαιοκίτρινου χρώματος στιλβωμένο και στις δύο όψεις. Φέρει δύο οπές ίσως για κρέμασμα από το λαιμό. (Φωτο 38)
Ο οικισμός αυτός μπορεί να ταυτιστεί με την πόλη «Ελλάδα», που αναφέρει ο Στράβων, ως ισχυρισμό των Μελιταιέων, γιατί πολλά στοιχεία ενισχύουν αυτή την άποψη.
Συγκεκριμένα:
1) Πέρα από τον Ενιπέα και μάλιστα σε πεδινό μέρος, είναι ο μοναδικός χώρος όπου εντοπίζονται αρχαιολογικά ευρήματα. Από επιφανειακή έρευνα όλης της περιοχής που εκτείνεται Βόρεια και Ανατολικά του Ενιπέα και σε απόσταση 2 χιλμ. δεν διαπιστώθηκε άλλη αρχαία εγκατάσταση ανθρώπων που να χρονολογείται στην εποχή που θεωρητικά έζησε ο Έλλην.
2) Βρίσκεται σε πεδινό έδαφος και όχι σε ύψωμα ή λόφο, στοιχείο που συμφωνεί με την μαρτυρία του Στράβωνα ότι η «Ελλάς» βρισκόταν «εν ταπεινώ χωρίω». Μάλιστα η επισήμανση « εν ταπεινώ χωρίω» φωτογραφίζει τη θέση του οικισμού, αφού αμέσως μετά υψώνονται λόφοι. Η πεδινότητα αυτή του τόπου δικαιολογεί και την εγκατάλειψή του σε κάποια εποχή, πιθανόν εξαιτίας κινδύνων που διέτρεχαν οι κάτοικοί του, και την μετεγκατάστασή τους απέναντι στην οχυρή από φυσικής απόψεως Πύρρα-Μελιταία.
3) Γεωγραφικά βρίσκεται στις παρυφές της Όθρυος, όπου σύμφωνα με την αρχαία παράδοση επέζησε από τον κατακλυσμό ο Δευκαλίωνας και η Πύρρα. Λογικά, λοιπόν, ο πρωτότοκος γιος τους, ο Έλληνας, κάπου εκεί κοντά θα εγκαταστάθηκε και θα ίδρυσε οικισμό, αφού και η γυναίκα του ήταν Οθρυίδα. Αργότερα οι κάτοικοι των πεδινών οικισμών μετοίκισαν στην απέναντι οχυρή θέση και ίδρυσαν τη Μελιταία. Σύμφωνα με το μύθο ιδρυτής της ήταν ο Μελιτεύς, γιος του Δία και μιας Οθρυίδας Νύμφης, που έδωσε στην πόλη και το όνομά του. Το γεγονός αυτό επισημαίνεται και στα νομίσματα της Μελιταίας που στη μία όψη απεικόνιζαν το Δία και στην άλλη τη μέλλισσα.[80] (Βλ. Νομίσματα της Μελιταίας στα παραθέματα στο τέλος του βιβλίου)
4) Ο Όμηρος όταν αναφέρεται στην «Ελλάδα» πάντα τη χαρακτηρίζει με τα επίθετα : «ευρυχόροιο» και «καλλιγύναικα», δηλ. «ευρύχωρη Ελλάδα – πλατιά» και «Ελλάδα με τις όμορφες γυναίκες». Οι μαρτυρίες αυτές μας οδηγούν στη σκέψη ότι ίσως όχι μόνο η πόλη του Έλληνα αλλά και η γύρω περιοχή από αυτή ονομαζόταν «Ελλάδα». Πράγματι, το οροπέδιο αυτό της Όθρυος στο οποίο εντοπίζουμε την «Ελλάδα», είναι ένα από τα μεγαλύτερα της Ελλάδας και αρκετά πλατύ και ευρύχωρο.
http://www.councilofachilles.org/uploads/3/0/4/7/30477206/3915938_orig.jpg?713
5) Ένα άλλο ενισχυτικό στοιχείο αποτελούν τα λόγια του Φοίνικα που φανερώνουν ότι η «Ελλάδα» συνόρευε με τη χώρα των Δολόπων. Πράγματι, όπως ήδη αναφέραμε το οροπέδιο αυτό δυτικά συνορεύει με τα Άγραφα, τα όρη της αρχαίας Δολοπίας.
6) Ο χώρος αυτός της αρχαίας Μελιταίας και της θέσης «Σκούτη» που μας ενδιαφέρει δεν είναι τυχαίος. Στην παράδοση των Ελλήνων είναι στενά δεμένος με τη Θεογονία και την κοσμογονία. Εδώ βρίσκεται η Όθρυς που, όπως είδαμε, ήταν ο τόπος σύγκρουσης των Τιτάνων με τους Ολύμπιους Θεούς και του κατακλυσμού, αλλά και ο Ενιπέας, ποτάμι αγαπητό από τον Ποσειδώνα ώστε να αποτελεί προσωνύμιό του και να ταυτίζεται με αυτό. Ο Ποσειδώνας με τη μορφή του Ενιπέα είναι ο πατέρας του Πελία, βασιλιά της Ιωλκού, που σχετίζεται με το μύθο του Ιάσονα, και του Νηλέα, του ιδρυτή της Πύλου και πατέρα του Νέστορα. Δηλ. η Ιωλκός και η Πύλος, δύο από τα ισχυρότερα μυκηναϊκά βασίλεια ανήγαγαν την καταγωγή τους στο χώρο αυτό που εντοπίζουμε την «Ελλάδα»[81]. Αν συνδυάσουμε το στοιχείο αυτό της αρχαίας παράδοσης με το ότι η περιοχή αυτή ιστορικά αποτελούσε την κοιτίδα των πρώτων Ελλήνων, ήταν η Αχαΐα Φθιώτιδα, από την οποία γύρω στο 1100 π.χ. προωθήθηκαν προς Νότο οι Αχαιοί και εγκαταστάθηκαν στην Πελοπόννησο, βλέπουμε ότι ο ισχυρισμός των Μελιταιέων δεν είναι αβάσιμος, αλλά αποδεικνύει ότι η παράδοση ήταν γνωστή σ’ αυτούς, γνώριζαν δηλαδή την ιδιαιτερότητα της πατρίδας τους και φρόντιζαν να τη συντηρούν και να τιμούν τον πρόγονό τους Έλληνα.
7) Η μαρτυρία εξάλλου του Στράβωνα ότι στη Μελιταία έδειχναν τάφο του Έλληνα, για να τιμήσουν τον Έλληνα και να θυμούνται την μετεγκατάσταση των Ελλήνων στην πόλη τους, είναι ένα στοιχείο πολύ ισχυρό ώστε να υποστηριχτεί ο ισχυρισμός τους, αφού καμιά άλλη πόλη της αρχαιότητας δεν ισχυρίστηκε και δεν επιδείκνυε κάτι ανάλογο. Οι μόνοι που διεκδικήσουν την Ελλάδα κοντά στην πόλη τους, οι Φαρσάλιοι, δεν είχαν να επιδείξουν κάτι το ανάλογο που να ενισχύει τον ισχυρισμό τους.
8) Άλλωστε η παλιά ονομασία της Μελιταίας με το όνομα «Πύρρα» από τη μητέρα του Έλληνα αποδεικνύει τη στενή σχέση των δύο προϊστορικών οικισμών της Ελλάδας και Πύρρας. Στο σημείο αυτό πρέπει να θυμίσουμε ότι στην αρχαία Μελιταία, στη θέση Ταξιάρχης, ευρέθησαν από το Γ. Μπακαλάκη προϊστορικά ευρήματα, πράγμα που μαρτυρεί μια παλαιότερη εγκατάσταση σ’ αυτή που ίσως να είναι η αρχαία Πύρρα.
9) Η έλλειψη οχυρής και ισχυρής πόλεως, όπως είναι και ο οικισμός στον οποίο αναφερόμαστε, είναι ακόμη ένα ενισχυτικό στοιχείο της άποψης ότι πρόκειται για την «Ελλάδα», αφού ερευνούμε για ένα οικισμό ατείχιστο, όπως είναι οι οικισμοί της Νεολιθικής εποχής. Η εποχή άλλωστε που θεωρητικά έζησε ο Έλλην ιστορικά τοποθετείται σ’ αυτά τα χρόνια και ίσως παλαιότερα, αφού είναι ο γενάρχης των Ελλήνων και συνδέεται η ύπαρξή του με τον κατακλυσμό. Αυτό το δεδομένο αποκλείει την ορθότητα του ισχυρισμού των Φαρσαλιωτών που έδειχναν ως «Ελλάδα» ισχυρές οχυρωμένες θέσεις στη περιοχή τους κατά πολύ νεότερες και των Μυκηναϊκών χρόνων.
10) Μερικοί, που θέλουν να τοποθετήσουν την Ελλάδα στην περιοχή του Σπερχειού, όπως ο Α. Χατζής, ανατρέπουν όλες τις γραπτές μαρτυρίες των αρχαίων συγγραφέων και ποιητών, αδιαφορούν για την παράδοση των αρχαίων Ελλήνων και αποδέχονται ως αληθινή μαρτυρία την αναφορά του Σπερχειού ως «Ελλάδα» στα χρόνια της Φραγκοκρατίας και των τελευταίων χρόνων του Βυζαντίου και της Τουρκοκρατίας, εποχή σκοτεινή για το πνεύμα και την επιστημονική αλήθεια, τουλάχιστον στον Ελλαδικό χώρο. Ο Α. Χατζής ενώ παραθέτει νεότερες πηγές αγνοεί σκόπιμα να αναφερθεί στο χάρτη του Νέου Ανάχαρση[82] και στη Χάρτα του Ρήγα[83] που τοποθετούν την Ελλάδα στην περιοχή της Μελιταίας.
Σήμερα άλλωστε κανένας από τους κατοίκους της περιοχής που διαρρέει ο Σπερχειός δεν τον θυμάται με τον όνομα «Ελλάδα», ούτε και τον αποκαλεί έτσι. Οι αναλυτές των Ομηρικών επών, Allen, Simpson και Lazenby και W. M. Leak που με βάση τον «κατάλογο των νεών» της Ιλιάδας τοποθετούν την Ελλάδα στην περιοχή του Σπερχειού δεν ψάχνουν να βρουν στοιχεία που να συνδέουν την Ελλάδα και τον Έλληνα με βάση τα δεδομένα στοιχεία των πηγών, που έχουμε από την αρχαιότητα, αλλά αγωνίζονται να βρουν και να συνδέσουν την «Ελλάδα» με τον Αχιλλέα που λογικά πρέπει να απείχε χρονικά από τον Έλληνα δυο χιλιετίες και να αποτελούσε και γι ’αυτόν παράδοση. Και πάλι όμως αγνοούν τις αρχαίες πηγές, όπως για παράδειγμα τον Ευριπίδη, που στην τραγωδία του «Ιφιγένεια η εν Αυλίδι» και στους στίχους 712-13 κ 812-14,τοποθετεί την πατρίδα του Αχιλλέα στη Φάρσαλο και τον Απιδανό ποταμό και επιμένουν να μεταφέρουν την έδρα του στο Σπερχειό.
Άλλωστε πολεμικός λαός, όπως ήταν οι Έλληνες, δεν μπορεί να ζούσαν στο στενό παραθαλάσσιο χώρο του Σπερχειού, αλλά σε ορεινό μέρος που ευνοούσε την ανάπτυξή τους σε πολεμικά έργα. Επιπλέον δεν αναφέρονται στον Όμηρο ως ικανοί στη ναυτική τέχνη, όπως οι παραθαλάσσιοι κάτοικοι, αλλά αντίθετα ο Ησίοδος αναφέρει τον Αίολο ως ικανό πολεμιστή σε αρματομαχίες πράγμα που μας οδηγεί στη σκέψη ότι η Αιολίδα, δηλ. η μεταγενέστερη Θεσσαλία, που ευνοεί την ανάπτυξη πολεμικών αρμάτων ήταν η χώρα του Αιόλου.
11) Όλοι οι νεότεροι ερευνητές δεν στηρίχτηκαν σε προσωπική έρευνα της περιοχής για να καταλήξουν στα συμπεράσματά τους, αλλά κατέληξαν στην άποψη ότι πλανήθηκαν οι αρχαίοι συγγραφείς από το ότι στο χώρο του οροπεδίου της Όθρυος δεν ευρέθησαν αρχαιολογικά ευρήματα παλαιότερα της κλασσικής και ελληνιστικής περιόδου. Ήδη όμως ο νεολιθικός οικισμός της Φυλιαδώνας, αλλά και οι 3 συλημένοι θολωτοί τάφοι που ευρέθησαν τυχαία στη θέση Κουμαρόρραχη, ΒΑ του Νεολιθικού οικισμού και σε απόσταση 5 χιλμ. μαρτυρούν συνεχή κατοίκηση στην περιοχή.
ΕΠΙΛΟΓΟΣ
Μετά τα όσα εκτέθηκαν νομίζω ότι ο Νεολιθικός οικισμός στη θέση Πουρναράκια της Φυλιαδώνας είναι με βεβαιότητα η Ελλάς που έδειχναν οι κάτοικοι της αρχαίας Μελιταίας. Αυτό όμως που άμεσα επείγει είναι η προστασία του χώρου, γιατί από την εντατική καλλιέργεια του αγρού καταστρέφεται ο οικισμός και πολύ πιθανό να ισοπεδωθεί σε λίγα χρόνια. (Ήδη καλλιεργείται με βαριά γεωργικά μηχανήματα από τη δεκαετία του 1960). Επιπλέον μετά την πάροδο 15 ετών από την παράδοση των ευρημάτων νομίζω ότι πρέπει επιτέλους να δημοσιευτούν από τη ΙΔ΄ ΕΠΚΑ.
(Παρατήρηση: τα ευρήματα που εκτίθενται στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Λαμίας με αρ. 99, 115, 116, 117 και περιγράφω στη σελ. ,λανθασμένα αναφέρονται ότι προέρχονται από το Δομοκό κ το Ν. Μοναστήρι).
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Ρήγας Βελεστινλής,1757-1798, Χάρτα της Ελλάδας, Δημήτριος Απ. Καραμπερόπουλος, 2η έκδοση Αθήνα. Επιστημονική Εταιρεία Μελέτης Φερών Βελεστίνλου Ρήγα, 2003
Barthelemy Jean-Jacques, Νέος Ανάχαρσις : Τόμος τέταρτος, Μετάφραση Ρήγα Βελεστινλή Θετταλού, Γεωργίου Βεντόνι Ζακυνθίου. Επιμέλεια Δημήτριος Απ. Καραμπελόπουλος, 1η έκδοση Αθήνα, Επιστημονική Εταιρεία Μελέτης Φερών Βελεστίνου Ρήγα, 2006.
Θεοχάρης Δ.Ρ., Νεολιθικός Πολιτισμός, Σύντομη Επισκόπηση της Νεολιθικής στον Ελλαδικό χώρο, Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τράπεζας, Αθήνα, 1981.
Μαριολάκος Η. και Μπαντέκας Ι., Παλαιογραφική Εξέλιξη της Εύβοιας, Εύβοια και Σκύρος, Ιστορική Περιήγηση, εκδ. Κίνητρο-Καλέμη, Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Εύβοιας σελ. 16-20, 2002.
Floriana Cantarelli et Alii, Acaia Ftiode I, εκδ. Rubbettino, 2008 (σελ. 165-167 Ν.51)
Wace A.J.B.- Thompson M.S., Prehistoric Thessaly, Cambridge 1912, επανεκδ. New York 1979.
Simpson- Lazenby, The Kingdom of Peleus and Achilles, Antiuity 1959, Μεταφρ. Νίκης Ντεσλή, Θεσσαλικό Ημερολόγιο 14, Λάρισα
Βορτσέλας Ι.Γ., Φθιώτις η προς Νότον της Όθρυς, εν Αθήναις, 1907
Καρατζάς Δ., Ιστορία της Επαρχίας Δομοκού, Αθήνα 1962
Ussing F.L., Reisen und Studien, Κοπεγχάγη 1857
Γεωργιάδης Ν., Θεσσαλία, Βόλος 1894 (Επανέκδοση της 1ης έκδοσης του 1880)
ΑΜ, (Mitteilungen des deutschen Arhaologischen Instituts Abteilung Athen), Stahlin F.) XXXIX, 1914, 83-103.
Beloch K.S., Criechishe Geschichte, Berlin, Leipsig, 1922 [Εισβολή Θεσσαλών γύρω στο 1100 π.Χ.] σελ. 197
Ηρόδοτος VII, 172-174,176 (όνομα Θεσσαλία) εκ Θεσπρωπών εν Αιολίδα
Stahlin F., Das Hellenische Thessalien, Stuttgart, 1924, Μετάφραση Φ.Ι.Λ.Ο.Σ. Τρικάλων, Θεσσαλονίκη, 2002
Μπακαλάκης Γ., Προιστορικός οικισμός παρά τη Μελιταία, Θεσσαλικά 1959, τ. Β΄.
Τσούντας, Χ. : Α. Προιστορικαί Ακροπόλεις Διμηνίου και Σέσκλου, Βιβλιοθήκη Αρχαιολογικής Εταιρείας, 14., Αθήναι 1908
Θεοχάρης Δ.Ρ., (Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, Τόμος Α΄ Προιστορία και Πρωτοιστορία, Εκδοτική Αθηνών, Αθήναι 1971 (σελ. 18-28, 32-79)
Leack W.M., Travels in Northern Greece, IV, 1835.
Ραγκαβής Α., Ant. Hel, vol II, Athens, 1855.
Allen : Homeri Opera, ed., Th. Allen, Oxford Classical Texts, Vol I, II, Oxford, Editio Tertia 1920 (Vol, I (I-XII), Vol, II (XII-XXN)
IEE : Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, Αθήνα 1971-82, τομ. B. σελ. 19-20.
F Gr Hist : Die Fragmente der Griechischen Historiker, ed., F. Jacoby, Berlin 1923
Απολλόδωρος : Mythographi Graeci, vol I., Appolodori Bibliotheca – Epitoma, ed. R. Wagner, Stuttgart [T] 1965 (ανατ. Εκδ. Λειψίας 1924)
Όμηρος Σχόλια στην Ιλιάδα : Scholia Graeca in Homeri Iliadem (scholia vetera). Ed. H. Erb se , Berlin, Vol I (1969) Vol. II (1971), Vol III (1974), Vοl IV (1975), Vol. v. (1977)
Χατζής Α., Επετηρίς Φιλοσοφικής Σχολής Πανεπιστημίου Αθηνών, 1935-36, σελ. 128-160.
Λορεντζάτος Παν., Ομηρικόν Λεξικόν, εκδ. Κ. Κακουλίδη, Αθήναι 1968.
Παπαχατζής Ν.Δ., Θεσσαλικά, Έτος Β΄, Τεύχος 1-2, Βόλος, Δεκέμβριος 1959.
Παπαχατζής Ν.Δ. Παυσανίου Ελλάδος Περιήγησις, , Αθήνα 1974 – 1981.
Bequinion Y., Lavallee du Spercheios, Paris 1937.
Πανταζής Β., Ομηρική Γεωγραφία και Ομηρική Εποχή, εκδόσεις Καστανιώτη, 1996
Βαϊρακλιώτης Λ., Τα Φάρσαλα στην Αρχαιότητα (Προϊστορία, Μυθολογία, Ιστορία), Φάρσαλα 1990
Page Denys L., Η Ιλιάς και η Ιστορία, εκδόσεις Παπαδήμα, 1998
[1] Πίνδαρος, Ολύμπια 9β, 41-46 & Σχόλια 9, 62,87 Σχόλια στον Πλάτωνα, Συμπόσιο 208d & Τίμαιος 22α Αριστοτέλης, Μετεωρολογικά 352α, Απολλόδωρος, 1 46-49 Απολλώνιος Ρόδιος, 3, 1086-1095 & Σχόλια
[2] Θουκυδίδης, Α3
[3] Απολλόδωρος, 1, 49-51
[4] Ο Αμφικτύων κυβέρνησε την Αθήνα μετά τον Κραναό (Απολλόδωρος 1,49)
[5] Η Πρωτογένεια γέννησε από τον Δία τον Αέθλιο (Απολλόδωρος 1, 49)
[6] Η Πανδώρα εγγονή της πρώτης γυναίκας, της Πανδώρας, γέννησε από τον Δία τον Γραικό (Ησίοδος Fr (2), 5).
[7] Η Θυία γέννησε από τον Δία το Μάγνητα και τον Μακεδόνα (Ησίοδος Fr 7,2)
[8] Θουκυδίδης Α3.
[9] Ησίοδος, Fr (2), 9 Απολλόδωρος, 1 49-50
[10] Απολλόδωρος 1, 49-51
[11] Θουκυδίδης, Α3.
[12] Ομήρου Ιλιάς, Β 653, Ι 395, Ι 447, Ι 478, Π 595.
[13] Θουκυδίδης, Α3.
[14] Αριστοτέλης, Μετεωρολογικά 352α.
[15] Δικαίαρχος, Georg. Gr. Min., I : 108-109
[16] Στράβων Θ 432, 6.
[17] Παυσανίας 3, 20, 16
[18] Ομήρου Ιλιάς Β 681-685
Νύν αυ τους όσσοι το Πελασγικόν Άργος έναιον, οί τ’Άλον οί τ΄ Αλόπην οί τε Τρηχίνα νέμοντο, οίτ΄ είχον Φθίην ήδ’Ελλάδα καλλιγύναικα, Μυρμιδόνες δε καλεύντο και Έλληνες και Αχαιοί, των αυ πεντήκοντα νεών ήν αρχός Άχιλλεύς.
[19] «Πολλά Αχαιίδες εισίν αν Ελλάδα τε Φθίην τε, κούραι αρίστων…..»
[20] «οίον ότε πρώτον λίπον Ελλάδα καλλιγύναικα φεύγων νείκεια πατρός Αμύντορος Ορμενίδαο, ος μοι παλλακίδος περιχώσατο καλλικόμοιο».
[21] «Φεύγων έπειτ’ απάνευθε δι’ Ελλάδος ευρυχώροιο, Φθίην τε δ’εξικόμην εριβώλακα μητέρα μήλων»
[22] Ομήρου Ιλιάς Π 593-96, «Γλαύκος δε πρώτος, Λυκίων αγός απιστάων ετράπετ΄ έκτεινεν δε Βαθυκλήα μεγάθυμον, Χάλκωνος φίλον υιόν ος Ελλάδι οικία ναίων όλβω τε πλούτω τε μετέτρεπε Μυρμιδόνεσι»
[23] Λορεντζάτος Παν.,Αθήναι ,1968
[24] Στην Οδύσσεια επίσης στους στίχους : α 344, δ 726, δ 816, αναφέρει «καθ’Ελλάδα και μέσον Άργος», στον στίχο : ο 80, «αν Ελλάδα και μέσον Άργος», και στον στίχο : λ 496 «ή μιν ατιμάζουσιν αν Ελλάδα τε Φθίην τε». Από ότι όμως φαίνεται η λέξη Ελλάς χρησιμοποιείται 6 φορές για να δηλώσει περιοχή (α 344, δ 726, δ 816, ο 80, Ι 447, Ι 478) και 4 φορές ως πόλη : Β 683, Ι 395, Π 595, λ 496. Επίσης από τα λόγια του Φοίνικα μια φορά προκύπτει (Ι 447) ότι φεύγει από την Ελλάδα, ενώ από την άλλη ότι τη διασχίζει για να φθάσει στη Φθία. (Ι 478-79).
[25] Ησίοδος, Fr (2), 9.
[26] Ομήρου Ιλιάς, Θ 473-4
[27] Θουκυδίδης, Α3 «προ γαρ των Τρωικών ουδέν φαίνεται πρότερον κοινή εργασαμένη η Ελλάς δοκεί μοι, ουδέ τούνομα τούτο ξύμπασά πω είχεν, αλλά τα μέν προ Έλληνος του Δευκαλίωνος και πάνυ ουδέ είναι η επίκλησης αυτή, κατά έθνη δε άλλα τε και το Πελασγικόν επί πλείστον αφ’ εαυτών την επωνυμίαν παρέχεσθαι, Έλληνος δε και των παίδων αυτού εν τη Φθιώτιδι ισχυσάντων, και επαγομένων αυτούς επ’ωφελία ες τας άλλας πόλεις, καθ’εκάστους μέν ήδη μέλλον τη ομιλία καλείσθαι Έλληνας, ού μέντοι πολλού γε χρόνου [εδύνατο] και άπασιν εκνικήσαι. Τεκμηριοί δε μάλιστα Όμηρος πολλώ γαρ ύστερον έτι και των Τρωικών γενόμενος ουδαμού τους ξύμπαντας ονόμασεν, ουδ’ άλλους ή τους μέτ΄ Αχιλλέως εκ της Φθιώτιδος, οίπερ και πρώτοι Έλληνες ήσαν, Δαναούς δε έν τοις έπεσι και Αργείους και Αχαιούς ανακαλεί»
[28] Αριστοτέλης Μετεωρολογικά, 352 α «(ο κατακλυσμός) περί τον Ελληνικόν εγένετο μάλιστα τόπον και τούτον περί την Ελλάδα την αρχαίαν. Αύτη δ’εστίν η περί Δωδώνην και τον Αχελώον. Ούτος γαρ πολλαχού το ρεύμα μεταβέβληκεν, ώκουν γαρ οι Σελλοί ενταύθα και οι καλούμενοι τότε μεν Γραικοί, νύν δ’ Έλληνες».
[29] Ο Δικαίαρχος (370-300 π.Χ.), είναι φιλόλογος, γεωγράφος και ιστορικός, μαθητής του Αριστοτέλη. Έγραψε το έργο «Βίος της Ελλάδας», που αποτελούσε την πρώτη ιστορία του Ελληνικού πολιτισμού, αλλά δεν σώθηκε και μας είναι γνωστό μόνο αποσπασματικά και από αναφορές σ’ αυτό άλλων μεταγενέστερων συγγραφέων.
[30] Δικαίαρχος, Georg. Gr. Min., I : 108-109 «Η γαρ Ελλάς το παλαιόν ούσά ποτε πόλις αφ’ ‘Ελληνος του Αιόλου εκλήθη τε και εκτίσθη,της των Θετταλών ούσα χώρας,ανά μέσον Φαρσάλου τε κειμένη και της των Μελιταιέων πόλεως….Η ουν Ελλάς εν Θετταλία ην ουκ εν τη Αττική.Ο γουν ποιητής φησι Μυρμιδόνες καλεύντο και Αχαιοί.Μυρμιδόνας μεν λέγων είναι τους περί της Θετταλίας Φθίαν κατοικούντας,Έλληνας δε τους μικρώ πρότερον ρηθέντας,Αχαιούςδε τους και νυν έτι κατοικούντας Μελιταίαν τε και Λάρισαν την Κρεμαστήν καλουμένην και Θήβας τας Αχαίδας πρότερον Φυλάκην καλουμένην,όθεν ην και Πρωτεσίλαος ο στρατεύσας εις Ίλιον.Έστιν ουν Ελλάς υφ’ Έλληνος οικισθείσα πόλις τε και χώρα…η δε Ελλάς εν Θετταλία κείται…»
[31] Στράβων Θ 431, 6.
[32] Στράβων Θ 432, 6.
[33] Το αρχαίο στάδιο ισοδυναμεί με 185 μέτρα περίπου
[34] Παυσανίας 3, 20, 6.
[35] Απολλόδωρος Επιτομή 6, 12 κ.ε. και 7, 40
[36] Ρούσος Ε., Ελληνική Μυθολογία, Εκδοτική Αθηνών, τόμος 3, 147
[37] Ιλιάς Π στ. 233-235 «Ζεύ άνα, Δωδωναίε, Πελασγικέ, τηλόθι ναίων, Δωδώνης μεδέων δυσχειμέρου αμφί δε Σελλοί σοι ναίουσ’ υποφήται ανιπτόποδες χαμαιεύνται».
[38] Leak, W.M, 1835, II, σελ.8
[39] Wace – Thompson, Cambridge 1912, σελ. 255
[40] Simpson H. – Lazenby S., Antiquity 1959, σελ. 104.
[41] Allen, 1921, σελ. 54.
[42] Χατζής A., 1935-36, σελ. 128-160.
[43] Ι) Σ. Λάμπρου, Νέος Ελληνομνήμων 5, 1908, σελ. 294, στ. 12 (πρόκειται για δημοσίευση μιας ομιλίας του Παχώμιου Ρουσάνου, μοναχού από τη Ζάκυνθο που έζησε το 1510-1553 και είναι η πρώτη φορά που αναφέρεται ο Σπερχειός ως «Ελλάδα»).
ΙΙ) Paul Lucas, Voyage 1712 -1719, I 279 κ.ε.
ΙΙΙ) Μελέτιος, Μητροπολίτης Αθηνών, Γεωγραφία παλαιά και νέα, Βενετία 1597, εκδ. Β, Τόμος Β σελ. 436.
ΙV) W.M. Leak, Travells in Northern Greece 1835, II. σελ. 8.
V) Εγκυκλοπαιδικό Λεξικό Ελευθερουδάκη, λ. Ελλάς.
VI) Le live de la conqueste de la prince de la Moree, Buchon 1845, σελ. 413, 414, 422 (που αναφέρεται σε γεγονότα του 1301 μ.Χ,).
VII) Χάρτης Ελλάδος, του Γαλλικού Επιτελείου Στρατού.
VIII)Forbiger, Handbuch der alten Geographie (1842-1848) τ. ΙΙΙ, σελ. 873-74 σημ.31
IX) C. Bursian, Geographie von Griechenland, Leipzig 1862, τομ.Ι, σελ 87.
X) Pape – Benseler W.gr.Eigen, 1875, λ. Σπερχειός.
ΧΙ) H. Ebeling, Lexicon Homericorum, Lipsiae 1885. λ. Σπερχειός.
ΧΙΙ) Baedeker, Griechenland, 1904, σελ. 199.
XIII) P. Cauer, Grundfragen der Homerkritik, Leipzig 1921, εκδ. γ’ , σελ. 279, σημ.33
XIV) W. Leaf, Homer and History, London 1916, σελ. 115.
XV) επίσης παραθέτει :
Ι) Φραντζής, Χρονογραφία, σελ. 276-9,
ΙΙ) Θρήνος Κωνσταντινουπόλεως στ. 770 & 981
Όπου αναφέρεται ως «Ελλάδα» όλη η περιοχή του Σπερχειού.
[44] Θουκυδίδης Δ 78, 1-5
[45] Stalhin F., Stuttgart 1924, σελ. 143.
[46] Παπαχατζής Ν.Δ.,1959, σελ. 9.
[47] Γεωργιάδης Ν., 1594, σελ. 213.
[48] Σακελλαρίου Μ., Ι.Ε.Ε. τομ. Β΄, σελ. 19-20.
[49] Ηρόδοτος Η, 176, 27.
[50] Βλ. Σημ. 35
[51] Ussing F.L., 1857, 120.
[52] Leak W.M., IV, 1835, σελ. 469-70.
[53] Πολύβιος, Ιστορίαι Ε., 97, 5.
[54] Α. Ραγκαβής, Athen, 1855.
[55] Η Πήρεια ταυτίστηκε με ερείπια της Ελληνιστικής εποχής στο Πετρωτό, πόλη ανταγωνιστική της Μελιταίας, που βρίσκεται Βόρεια, στον ορεινό όγκο του Κασιδιάρη.
[56] Πλήρη βιβλιογραφία για τη σημαντική αυτή επιγραφή παραθέτει ο Stalhin στο Α.Μ. ΧΧΧΙΧ, 1914, σελ. 83-103.
[57] Ο Αντώνιος Λιβεράλης, «Μεταμορφώσεων Συναγωγή» 13 Ασπαλίς, μαρτυρεί ότι από το Δία και την Οθρυίδα νύμφη γεννήθηκε ένα αγόρι που εγκαταλείφθηκε στο δάσος, επειδή η Οθρυίδα φοβήθηκε την οργή της Ήρας. Το βρέφος όμως το ανέθρεψαν οι Μέλισσες ώσπου το βρήκε ο Φάγρος, ένας βοσκός της περιοχής που ήταν κι αυτός παιδί της Οθρυίδας από τον Απόλλωνα και το ονόμασε Μελιτέα.(επειδή ανατράφηκε με μέλι) Αυτός ο Μελιτέας, όταν ανδρώθηκε, ίδρυσε την πόλη της Φθίας «Μελιταία ή Μελίτη». Η εξουσία του όμως ήταν τυραννική και απάνθρωπη για τους υπηκόους και οι ξένοι τον ονόμαζαν Τάρταρο. Προσφιλής του συνήθεια ήταν να βιάζει τις κοπέλες της περιοχής πριν την πρώτη νύχτα του γάμου τους.(πρόκειται για το θεσμό του «jus primae noctis»). (Βλ. Σχετικό μύθο της Ασπαλίδος στα παραθέματα στο τέλος του βιβλίου)
[58] Ο Μπακαλάκης Γ., Θεσσαλικά Β΄, 1959, σελ. 81, λανθασμένα συμπέρανε ότι το όνομά της η Μελιταία μάλλον το πήρε από μια πηγή κοντά στην ακρόπολή της, που ήταν αφιερωμένη σε κάποια νύμφη Μελίτη.
[59] Η αρχαία Θεσσαλία στην αρχαιότητα διακρίνονταν σε 4 τμήματα : την Εστιαιώτιδα, την Πελασγιώτιδα, την Θεσσαλιώτιδα και την Αχαΐα Φθιώτιδα.
[60] Όμηρος Ιλιάδα, Β΄681-685.
[61] Θουκυδίδης Δ, 75, 1-5, αναφέρει ότι το καλοκαίρι του 424 π.Χ. στη Μελιταία στρατοπέδευσε ο Βρασίδας όπου είχε συνάντηση με φίλους του από τη Θεσσαλία προκειμένου να του εξασφαλίσουν ασφαλή διάβαση στην πορεία του προς τη Μακεδονία.
[62] Πολύβιος, Ιστορίαι, Ε,97,5
[63] Ο Διόδωρος αναφέρει ότι στη Μελιταία άφησαν τις αποσκευές τους οι σύμμαχοι κατά το Λαμιακό πόλεμο για να βαδίσουν εναντίον του Λεοννάτου.
[64] Ο Πτολεμαίος ονομάζει τη Μελιταία Μελίταρα.
[65] Ο Ενιπέας (ή Τσιναρλής(τσινάρ=πλατάνι στην τουρκική άρα πλατανόρρεμα) ή Χιλιαδιώτικος) είναι από τα πιο γνωστούς ποταμούς της Θεσσαλίας στη μυθολογία. Με το ίδιο όνομα αναφέρονται και άλλοι δύο, ο ένας στην Πιερία κοντά στο αρχαίο Δίον και ο άλλος στην Ήλιδα, κοντά στην αρχαία Ολυμπία. Σύμφωνα με τον Κ. Κερένυι, Μυθολογία των Ελλήνων, σελ. 321 Ενιπεύς σημαίνει «αυτός που αντιβουίζει» ενώ στο H. Liddell – R. Scott, συμπλήρωμα του Μεγάλου Λεξικού της Ελληνικής Γλώσσης, το ρήμα ενιπάω, σημαίνει «απειλώ-βοώ». Έτσι το όνομα του Ενιπέα σημαίνει «απειλητικής – Βοερός».
[66] Ο Ησίοδος, Θεογονία, 630-634, αναφέρει ότι η Όθρυς ήταν η έδρα των Τιτάνων κατά την Τιτανομαχία.
[67] Όμηρος, Οδύσσεια λ 238-264. Στους στίχους αυτούς περιγράφεται πολύ ζωντανά η σκηνή της αρπαγής. Η Τυρώ, κόρη του Σαλμωνέα και γυναίκα του Κρηθέα, γιου του Αιόλου, ήταν ερωτευμένη με τον Ενιπέα και σύχναζε στις όχθες του και λουζόταν στα νερά του. Ο Ποσειδώνας που πόθησε την Τυρώ, μεταμορφώθηκε σε Ενιπέα και την άρπαξε. Από την ένωση αυτή γεννήθηκαν ο Πελίας, που πήρε το βασίλειο της Ιωλκού και ο Νηλέας, ο πατέρας του Νέστορα, που πήγε στην Πελοπόννησο, όπου έκτισε την Πύλο.
[68] Απολλώδορος, Ι, 90-94, αναφέρει κι αυτός την αρπαγή της Τυρούς.
[69] Μαριολάκος Η.- Μπαντέκας Γ., 2002, σελ. 16-20
[70] Leak W. M.,1835,σελ.469-70
[71] Stalhin F., 1924, σελ. 143 και 150-191, (στη σελ. 162 κ.ε. υπάρχει σχετική βιβλιογραφία για τη Μελιταία) και F. Stalhin, A.M. XXXIX, 1914, σελ. 83-103.
[72] Γεωργιάδης Ν., Θεσαλία 1894, σελ. 215-216
[73] Βορτσέλας Ι., 1907, σελ. 26
[74] Μπακαλάκης Γ., Θεσσαλικά Β, 1959 σελ. 81
[75] Η ονομασία ετυμολογείται από τη λέξη «σκουτί» που σημαίνει μαύρου χρώματος μάλλινο ύφασμα, γιατί στο σημείο του οικισμού το χώμα του αγρού είναι μαύρο
[76] Η Φυλιαδώνα (Χιλαδού) είναι χωριό της σημερινής επαρχίας Δομοκού, απέχει προς Βορρά από τη Μελιταία2,5 χλμ και αναφέρεται με το όνομα αυτό πόλη στην επιγραφή IG, IX2 205. O Stahlin F., 1914, σελ. 83-103 ταυτίζει την αρχαία Φυλιαδώνα με την Ελληνιστική ακρόπολη που βρίσκεται στη θέση Μόργιες.
[77] Cantarelli Floriana et Alii,Acaia Ftiotide 1,2008,σελ.165-67,σημ.51
[78] Τσούντας Χ.,1908,σελ.18-26.
[79] Οι εικόνες στις οποίες παραπέμπω βρίσκονται στο βιβλίο του Θεοχάρη Δ.Ρ., 1981 .
[80] Για το μύθο της Ασπαλίδας και του Μελιτέα αναφέραμε σχετικά στην υποσημείωση 56
[81] βλ.υποσημ.66-68
[82] Barthelemy Jean-Jacques, Νέος Ανάχαρσις
[83] Καραμπερόπουλος Απ. Δ., 2003
Δημοσίευση σχολίου